Γ. ΣΕΦΕΡΗΣ, ΕΠΙ ΑΣΠΑΛΑΘΩΝ





Οι μαθητές παρακολούθησαν στιγμιότυπα από την περίοδο της επταετίας 1967-1974, άκουσαν τη δήλωση του Γ. Σεφέρη κατά της δικτατορίας, διάβασαν την παραβολή του Πλάτωνα για τον Αρδιαίο και προβληματίστηκαν σχετικά με την απόδοση της δικαιοσύνης. Παράλληλα, είδαν φωτογραφίες από στιγμιότυπα της ζωής του νομπελίστα ποιητή μας και μας απέδωσαν τις σκέψεις που παρατίθενται παρακάτω.



Γιώργος Σεφέρης «Επί ασπαλάθων …»

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού
πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη …
Γαλήνη.
- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ” αυλάκια·
τ” όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».
Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.
31 του Μάρτη 1971




Ασπάλαθοι
Ο ασπάλαθος είναι  παραμεσόγειο είδος και φύεται σε θαμνότοπους χαμηλού υψομέτρου, κυρίως σε ξηρές περιοχές. Ο ασφόδελος έχει ωφεληθεί από τις αλλαγές που έχει επιφέρει ο άνθρωπος στη ζώνη της Μεσογείου: πυρκαγιές, υπερβόσκηση. Τα αγκάθια και η άσχημη γεύση του απωθεί τα πρόβατα και τις κατσίκες και έτσι μπορεί να αναπτυχθεί σε μεγάλους πληθυσμούς. Πρόκειται για φυτό χαμηλού ενδιαφέροντος για τη μελισσοκομία κυρίως λόγω της αδυναμίας των μελισσών να βοσκήσουν στα άνθη του. Οι μέλισσες επισκέπτονται τα άνθη μόνο σε πλήρη νηνεμία.

Με την ονομασία «Ασπάλαθος» το φυτό αναφέρεται από το Διοσκουρίδη. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι με τα ακανθωτά κλαδιά του Ασπάλαθου κτυπούσαν και τιμωρούσαν τους τυράννους στον Άδη."Μυθολογικά συνδέθηκε με τη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Τον Αρδιαίο , τύραννο μιας πόλης της Παμφυλίας , καθώς και άλλους τυράννους , όταν εξέτισαν στον κάτω κόσμο την καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως , το στόμιο δεν τους δεχόταν. Τότε άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί, αφού τους βασάνισαν , άρχισαν να τους σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στους ασπαλάθους, πριν τους ρίξουν πάλι στα Τάρταρα…



Η διαχρονική ονομασία και σημασία του ασπάλαθου
Το φυτό ασπάλαθος αναφέρεται στους Διόσκουρους. Οι αρχαίοι  Έλληνες πίστευαν ότι με τα αγκαθωτά κλαδιά των ασπαλάθων κτυπούσαν και τιμωρούσαν τους τυράννους στον Άδη. Η ονομασία του φυτού σχετίζεται με τη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων, όπως  και του Αρδιαίου, που ήταν ο τύραννος της πόλης Παμφυλίας. Η ποινή ήταν να σέρνουν τους αδίκους και τους άτιμους, πάνω στους αγκαθωτούς ασπαλάθους.
                Έτσι ο Σεφέρης συγκεκαλυμμένα προειδοποιεί για την επικείμενη σύλληψη και τιμωρία των τυράννων της επταετίας, αφού κανείς άδικος δε γλυτώνει.
Αργυρώ Λαφατζή
Αουρέλα Λάλα
 




Στοιχεία συμβολισμού στο ποίημα
Στο συμβολισμό τα αντικείμενα εκφράζουν τις ψυχικές καταστάσεις, γίνονται σύμβολα τους. Στο ποίημα του Γ. Σεφέρη υπάρχουν τα εξής στοιχεία συμβολισμού:

Ο Σεφέρης αρχικά χρησιμοποιεί συμβολικά  το παράδειγμα της τιμωρίας του αρχαίου τυράννου Αρδιαίου, ώστε να «απειλήσει»  τους σύγχρονους τυράννους -ο Σεφέρης γράφει αυτό το ποίημα σε εποχή δικτατορίας- ότι πρόκειται να πάθουν και αυτοί τα ίδια.

Ο Σεφέρης χρησιμοποιεί συμβολικά τους ασπάλαθους, ένα φυτό με μεγάλα αγκάθια και λουλούδια κίτρινου χρώματος. Ο ποιητής αναφέρει τους ασπάλαθους στην αρχή του ποιήματος παρατηρώντας το τοπίο γύρω του ,αλλά και προς το τέλος του ποιήματος στο σκηνικό της τιμωρίας του Αρδιαίου. Με αυτόν τον τρόπο θέλει να περάσει έμμεσα το μήνυμα ότι η εκδίκηση προς τους τυράννους όπως διαδραματίστηκε στο παρελθόν,  μπορεί να επαναληφθεί και στα δικά του χρόνια. Ακόμη τα μεγάλα αγκάθια των ασπαλάθων συμβολίζουν την απειλή και το κίτρινο χρώμα των λουλουδιών τους συμβολίζουν το μίσος.

Η λέξη «άνοιξη» και «Ευαγγελισμός»  στον πρώτο στίχο του ποιήματος χρησιμοποιούνται ως σύμβολα και συμβολίζουν τις ελπίδες για ελευθερία.  Από την άλλη στο δεύτερο στίχο οι λέξεις «λιγοστά φύλλα» , «σκουριασμένες πέτρες» και «κόκκινο χρώμα» συμβολίζουν την στέρηση, τη μοναξιά και γενικότερα την τότε κατάσταση, από την οπτική γωνία του ποιητή.

Το ποίημα ανήκει στη μοντέρνα ποίηση:
δεν έχει μέτρο, έχει ελεύθερο στίχο,

περιέχει πολλές εικόνες,

επικρατεί η ασάφεια. Ο Γ. Σεφέρης σ' αυτό το ποίημα χρησιμοποιεί εικόνες και σύμβολα για να εκφραστεί και «κρύβει»  πίσω από αυτά αυτό που πραγματικά θέλει να εκφράσει,

χρησιμοποιείται καθημερινό λεξιλόγιο (π.χ. χαμένη στου μυαλού τ’  αυλάκια, πλέρωνε τα κρίματά του) .
Μαργαρίτα Παπαγιαννούλη
Τάνια Παπακώστα

Ευαγγελισμός: Είναι εθνική γιορτή στην οποία γιορτάζουμε την επανάσταση του ΄21. Το χρησιμοποιεί ο ποιητής για να δείξει ότι δεν υπήρχε ελευθερία, όταν ο Σεφέρης έγραψε το ποίημα.

Αρχαίες κολόνες: οι αρχαίες κολόνες προδίδουν τις φασιστικές γιορτές που είχαν ως κύριο θέμα την αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, με τις οποίες το δικτατορικό καθεστώς προσπαθούσε να τονώσει το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων.

Άνοιξη:  συμβολίζει τη χαρά, την απελευθέρωση, τη ζωή, ενώ εκείνη την εποχή επικρατούσε εντελώς το αντίθετο. Λόγω της δικτατορίας είχαν όλα «παγώσει».



Γιώργος Κουτρουλός

Στεργιανή Μπατζικώστα

Σοφία Πανωλή

Το ποίημα «Επί Ασπαλάθων» γράφτηκε το 1971, επί δικτατορίας, και  αναφέρεται στην τιμωρία του τυράννου Αρδιαίου. Στη δήλωσή του ο Σεφέρης καταγγέλλει στο BBC ότι το καθεστώς δε λογαριάζει κανένα και δε νοιάζεται για τίποτα άλλο πέρα από την επιβολή του. Οι συνέπειες είναι βαριές για όσους παρακούν τις εντολές των τυράννων. Υπάρχει καταπίεση και πόνος . Έτσι συσχετίζεται θεματικά το ποίημα του Σεφέρη με την πολιτική κατάσταση της Ελλάδας.

Αθανάσιος Κωστούλας
   
Ιωάννης Μπατζικώστας   


«Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω. Αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα, ως τώρα τελευταία, έπαψα κατά κανόνα να αγγίζω τέτοια θέματα. Εξάλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αρχές του 1967 και η κατοπινή στάση μου – δεν έχω δημοσιέψει τίποτα στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία – έδειχναν, μου φαίνεται, αρκετά καθαρά τη σκέψη μου.

Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά, το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα:

Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους.

Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνον γι’ αυτό τον κίνδυνο. Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα, όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. `Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.

Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και, μπορώ να το πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».



Στο απόσπασμα του Σεφέρη γίνεται διακριτό το ηθικό σχήμα της Ύβρις-Τίσις-Νέμεσις.
Ύβρις: ο Αρδιαίος, τύραννος της Παμφυλίας, όσο καιρό κυβερνούσε τη χώρα του,  διέπραξε στυγερά εγκλήματα, ανάμεσα στα οποία μια πατροκτονία και μια αδελφοκτονία
Τίσις:  η ώρα της κρίσης έφτασε: μετά το θάνατο δε γλυτώνει κανείς

Νέμεσις:    «Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
                    «τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
                    τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
                     απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
                     και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».
                   Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
                    ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.
Νίκη Λαγού 
             Λάμπρος Μπατζικώστας
             Νταιάνα Λίκο
            Νίκος  Κουτσής


Η απήχηση του ποιήματος…



Το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη "Επί Ασπαλάθων ..." προκάλεσε σίγουρα ηχηρές αντιδράσεις από τη μεριά των ανθρώπων που υπερασπίζονταν τη δικτατορία . Ωστόσο, παρά το πλαστό δημοψήφισμα που έδωσε   το συντριπτικό 92% υπέρ του αυταρχικού καθεστώτος, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων εναντιώνονταν σε αυτό. Για αυτούς τους ανθρώπους , το ποίημα ήταν ένας κρυφός ύμνος στην ελευθερία που αναπαριστούσε με ποιητικό τρόπο τα συναισθήματά τους προς τους τυράννους . Το ποίημα παρουσιάζει μια γενικότερη μεγάλη αντιφατικότητα. Από τη μια μεριά θυμίζει τις ένδοξες μέρες του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και από την άλλη πλευρά το βαλτωμένο παρόν   των νεοελλήνων . Ο Σεφέρης με μεγάλη οξυδέρκεια πλέκει αυτές , τις κατά τα άλλα , ασύνδετες πτυχές της ιστορίας μας , δημιουργώντας έτσι ένα ποίημα που δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να το μεταφράσει όπως ο ίδιος επιθυμεί . Δείχνει  μεγάλη εξυπνάδα από τη μεριά του και γίνεται ένα παράδειγμα προς μίμηση , αφού μέχρι και λίγο πριν την τελευταία του ανάσα δεν παύει να περιπαίζει και να υποβαθμίζει τους δικτάτορες . Γενικότερα ακόμη , είναι ένα ποίημα με πολλά μηνύματα, σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο , μέσα από το οποίο φαίνεται πεντακάθαρα ποιος είναι ο εθνικός μας ποιητής !


Σοφία Μοσχοπούλου
 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου